Androula Michael, Texte of introduction, catalogue "Videos 2003-8", 2009.
Lia Lapithi is an emblematic artist of the younger Cypriot generation and is one of the first artists to use video as an art form, not as an accessory medium. Ten videos: an entity which she ends: a series of snapshots, seen as time sliced as she lived, recorded just like a log book would do. Directly linked to the political situation in Cyprus, the videos claim to be of a literal type in spite of their symbolic character.
If the olives and traditional recipes work out at various levels and that is why they are symbolic, the main theme running in all of them is the idea of passage: passing from bitterness to sweetness, going from the personal story to the country’s history, starting from real landscapes entering psychological or imaginary landscapes, taking the past as a beginning to making it the present. Furthermore, since we are dealing with recipes, the issue of taste is also linked to memory and connected to places; it is seen as a link in the manner of a catalyst. Since the opening of the border which gave the way to the “other side”, the forbidden territory since the 1974 Turkish invasion, Lia Lapithi, among many other artists, has had the persisting desire for re-inventing places and memories; to put it simply, it is not about “rediscovering time” we are talking about, no, it is about “time which is to be rediscovered once again”.
The videos are very short, to the most two minutes: snapshots of remarks noted in seconds. The artist avoids superfluous chatting and unnecessary details and aims at the essential meaning of what she is about to say. In spite of her clear view-stand and her unmistakably defined position in her videos which deal with politics, the artist chooses a « documentary » point of view, using the “objective” adding thus the distance which enables her to grasp reality as it is, in an objective manner. Indeed, we know that pictures are never neutral in spite of their so-called objective detachment but the artist, going along with what is offered as in a game, adopts a point of view from the outside. It is especially true and quite striking: in her recent photographic installation, 82,5 Km, where the artist decides to adopt a project – to “picture” the river Pedieos from its source to its mouth – taking a photograph every two kilometres and a half, from the same bank, always at the same point of view according to the geographical position steadied by the use of a GPS. Lia Lapithi, being very affected by the political situation prevailing in Cyprus, prefers to abide to the principle she adhered on in the beginning, which was not to choose, so as to avoid becoming sentimental.
Grasping reality, be it through videos or series of photos, cannot be done without risk, since the artist manages to reach places which are sometimes quite dangerous, controlled militarily and forbidden to photography, sometimes even, places of forbidden access. We have not stressed this point enough about the risk taken while the artist is taking the shots – the finished product is completely devoid of this sense of danger. The tranquillity which could be perceived in the filmed or photographed landscapes comes out only as a complete denial of a situation rather seething as soon as one tries to discover what lies beyond, what meets the eye; things differ altogether. The same way behind the apparent neutrality and tranquillity, one may realise the hidden dangerous approach of the process, enacted by the artist.
Her videos, directly readable to the people familiar with the history of Cyprus, are not to be taken as substitutes for political speeches, even if at times they might appear to take the form of a comment. In the Electricité video the given data speak for itself.
Lia Lapithi puts into question the clichés which model people. Grade IV video shows on a long sequence, a child writing endlessly on sheets of white paper. Only when the camera peeps over his shoulder, does one see then that the child is copying over and over again, tens of times, just as if he had been punished… the sentence: « I shall love my neighbour ». « By taking position by criticising education which often forgets that freedom and entente are fragile, Lia Lapithi calls upon childhood innocence as an example for our societies ». She warns us against all convened speech, she also warns us against the obligation of being « politically correct » and questions the manner in which society goes as far as to intervene, even in our feelings.
Androula Michaël, Texte d’introduction, catalogue « Videos 2003-8 », 2009.
Lia Lapithi est une artiste emblématique de la jeune génération chypriote et une des premières à utiliser la vidéo en soi et non comme un medium accessoire. Avec l’ensemble de ces dix vidéos, elle clôt une série d’« instantanés », qui sont autant de tranches d’une durée vécue, une façon de tenir son journal. Directement liées à la situation politique de Chypre, les vidéos, malgré leur caractère symbolique, revêtent un caractère littéral revendiqué.
Si les olives et les recettes traditionnelles fonctionnent à plusieurs niveaux, c’est finalement la question du passage qui joue ici un rôle primordial : passage de l’amer au sucré, de l’histoire personnelle à celle du pays, du paysage réel au paysage psychique, imaginaire, du passé au présent. La question du goût liée à la mémoire et au lieu, devient, pour rester dans le domaine culinaire, un lien, un catalyseur. Depuis l’ouverture de la frontière, qui a permis le passage de l’«autre côté », le territoire interdit depuis l’invasion turque de 1974, Lia Lapithi, comme bien d’autres artistes, a eu ce désir persistant de « réinventer » le lieu et la mémoire ; il ne s’agissait pas à proprement parler du « temps retrouvé », mais du « temps à découvrir de nouveau ».
Les vidéos d’une durée très courte, à peine deux minutes, relèvent de l’instantané, de la notation prise au vol. L’artiste évite tout bavardage et détails superflus pour aller directement à l’essentiel de son propos. Malgré son parti pris très clair et assumé dans ses vidéos qui traitent du politique, l’artiste choisit un point de vue « documentaire » distancié lui permettant de capter la réalité telle qu’elle est, d’une façon « objective ». Nous savons évidemment que les images ne sont jamais neutres malgré leur prétendue objectivité, mais l’artiste joue le jeu et adopte un point de vue extérieur. Ceci est très frappant dans son installation photographique récente, 82,5 Km, où l’artiste décide d’un programme à suivre – photographier la rivière Pedieos depuis sa source jusqu’à son embouchure – en prenant tous les deux kilomètres et demi une photographie, depuis la même rive, avec toujours le même point de vue selon la situation géographique fixée par un GPS. Lia Lapithi, très affectée par la situation politique chypriote, préfère obéir à son principe de départ, ne pas choisir, ce qui lui permettra d’éviter le sentimentalisme.
La captation du réel, qu’il s’agisse des vidéos ou des séries de photographies, ne se fait pas sans risque, puisque l’artiste se faufile dans des endroits parfois assez dangereux, contrôlés par l’armée et interdits à toute photographie, voire de circulation. Nous n’avons pas encore mis l’accent suffisamment sur ce risque que l’artiste prend lors des prises de vue – ce qui n’apparaît pas dans le travail fini. La quiétude qui pourrait se dégager du paysage filmé ou photographié n’est que la dissimulation d’une situation bouillonnante dès qu’on y creuse un peu. Face à cette « neutralité » et cette « quiétude » se dissimule le caractère performatif de la démarche qui met souvent l’artiste en danger.
Ses vidéos, directement compréhensibles par tous ceux qui connaissent l’histoire de Chypre, n’ont pas l’intention de se substituer aux discours politiques, même si parfois elles prennent la forme d’un commentaire. Dans la vidéo Electricité, les données quantitatives parlent d’elles-mêmes.
Lia Lapithi interroge les clichés qui façonnent un peuple. La vidéo, Grade IV, montre lors d’un long plan séquence, un enfant en train d’écrire inlassablement sur des feuilles de papier blanc. Lorsque la caméra arrive à son épaule, on s’aperçoit que l’enfant recopie, comme s’il était puni, plusieurs dizaines de fois la phrase : « J’aimerai mon voisin ». « S’inscrivant dans une critique sociale de l’éducation qui oublie que la liberté et l’entente sont fragiles, Lia Lapithi convoque l’innocence de l’enfance comme paradigme de nos sociétés [1]». Elle nous met en garde contre tout discours convenu, contre toute obligation « politiquement correcte », et interroge la façon dont la société intervient même sur nos sentiments.
[1] Androula Michaël et Fabrice Flahutez, Texte d’introduction, catalogue Paris-Chypre, dans le cadre de la Saison Culturelle Européenne, Paris, 2008.
Ανδρούλλα Μιχαήλ, εισαγωγή καταλόγου «Βίντεο 2003-8», 2009
Η Λία Λαπίθη είναι μια εμβληματική καλλιτέχνις της σύγχρονης κυπριακής γενιάς και μια από τις πρώτες που χρησιμοποίησε στη δουλειά της το βίντεο καθαυτό και όχι ως βοηθητικό μέσο. Με το σύνολο των δέκα βίντεο που παρουσιάζει εδώ, ολοκληρώνει μια σειρά «στιγμιοτύπων», ένα είδος ημερολογιακής καταγραφής και ως εκ τούτου έκφραση μιας βιωμένης διάρκειας. ΄Αμεσα συνδεδεμένα με την πολιτική κατάσταση στην Κύπρο, τα βίντεο, παρ' όλο τον συμβολικό τους χαρακτήρα, διατηρούν καθαρή την «κυριολεκτική διάστασή» τους, που αποτελεί και κύρια επιδίωξη της Λαπίθη.
Οι ελιές και οι παραδοσιακές συνταγές λειτουργούν οπωσδήποτε σε περισσότερα από ένα επίπεδα, αλλά τελικά είναι η έννοια της μετάβασης που παίζει εδώ πρωταρχικό ρόλο: η μετάβαση από το πικρό στο γλυκό, από την προσωπική ιστορία σε κείνη του νησιού, από το πραγματικό τοπίο στο ψυχικό και φανταστικό, από το παρελθόν στο παρόν. Το θέμα της γεύσης -για να παραμείνουμε στον τομέα της μαγειρικής- συνδεδεμένο με τη μνήμη, με το χώρο, γίνεται σύνδεσμος και καταλύτης. Από την εποχή του ανοίγματος της διαχωριστικής γραμμής που επέτρεψε το πέρασμα προς την «άλλη πλευρά», την απαγορευμένη μετά την τουρκική εισβολή του 1974 περιοχή, η Λία Λαπίθη, όπως και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες, είχε την έντονη επιθυμία να «ανακαλύψει εκ νέου» τον χώρο, το τοπίο και τη μνήμη. Σ' αυτή την περίπτωση, δεν πρόκειται για την αναζήτηση του «χαμένου χρόνου» αλλά για την εκ νέου ανακάλυψή του.
Τα βίντεο, πολύ σύντομα - η διάρκειά τους δεν ξεπερνά τα τρία λεπτά-, έχουν αυτό το χαρακτήρα του «στιγμιότυπου», της γρήγορης σήμανσης και καταγραφής. Η καλλιτέχνις αποφεύγει κάθε φλυαρία και περιττές λεπτομέρειες. Παρ' όλη την πολύ ξεκάθαρη στάση της, στα βίντεο με πολιτικό θέμα επιλέγει την προοπτική ενός είδους αποστασιοποιημένου «ντοκυμαντέρ», που της επιτρέπει να καταγράψει την πραγματικότητα «αντικειμενικά», χωρίς φτιασίδια. Αναμφίβολα οι εικόνες δεν είναι ποτέ ουδέτερες, ακόμη κι όταν έχουν την πρόθεση να είναι «αντικειμενικές», αλλά η Λία Λαπίθη παίζει αυτό το παιχνίδι υιοθετώντας ένα βλέμμα εκ των έξω. Ιδιαίτερα ενδεικτική αυτής της επιλογής της είναι η πρόσφατη φωτογραφική εγκατάσταση 82,5 Km, όπου ακολουθεί ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα: να φωτογραφήσει δηλαδή τον ποταμό Πεδιαίο από την πηγή μέχρι την εκβολή του βγάζοντας μια φωτογραφία κάθε δυόμισι χιλιόμετρα, πάντοτε από την ίδια όχθη, από την ίδια οπτική γωνία, και σύμφωνα με τη γεωγραφική θέση που καθορίζεται κάθε φορά μέσω GPS. Η Λαπίθη με το να υπακούει στο αρχικό της σχέδιο, χωρίς κάθε φορά να επιλέγει, εκτελεί μια σχεδόν ψυχρή, «μηχανική» καταγραφή του τοπίου, αποφεύγοντας κάθε είδος συναισθηματισμού.
Η αποτύπωση του πραγματικού, είτε πρόκειται για τα βίντεο είτε για τις σειρές φωτογραφιών, δεν γίνεται χωρίς ρίσκο, αφού η καλλιτέχνις διασχίζει περιοχές αρκετά επικίνδυνες, που ελέγχονται από τον κατοχικό στρατό και όπου απαγορεύεται η διακίνηση και κάθε είδους καταγραφή. Μέχρι σήμερα δεν έχει τονιστεί όσο θα έπρεπε ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας της φωτογράφησής της, κάτι που δεν διαφαίνεται βέβαια καθόλου στο τελειωμένο έργο. Η «ηρεμία» που αποπνέει το τοπίο στη φωτογραφία ή στο βίντεο δεν είναι παρά επιφανειακή, αφού τα πράγματα βρίσκονται εν βρασμώ και αποκαλύπτονται όταν αρχίζουμε να σκαλίζουμε λίγο. Πίσω από την φαινομενική «ουδετερότητα» και «ηρεμία» κρύβεται ένα στοιχείο περφόρμανς που χαρακτηρίζει όλη την καλλιτεχνική διαδικασία στη δουλειά της.
Παρ' όλα αυτά, τα βίντεο της Λαπίθη, που γίνονται άμεσα κατανοητά από αυτούς που γνωρίζουν την ιστορία της Κύπρου, δεν έχουν την πρόθεση να αντικαταστήσουν τον πολιτικό λόγο, ακόμη κι όταν παίρνουν τον χαρακτήρα του σχολίου, όπως για παράδειγμα στα βίντεο Ηλεκτρισμός, όπου τα ποσοτικά και στατιστικά στοιχεία μιλούν από μόνα τους.
Η Λία Λαπίθη εξετάζει τις διάφορες νόρμες που διαμορφώνουν ένα λαό. Στο βίντεο της Δ΄ Δημοτικού, δείχνει σε συνεχές πλάνο, ένα παιδί να γράφει ασταμάτητα και να γεμίζει ολόκληρες σελίδες του τετραδίου του. ΄Οταν η κάμερα φτάνει στο ύψος του ώμου του, βλέπουμε ότι το παιδί αντιγράφει, σαν να επρόκειτο για τιμωρία, τη φράση «Θα αγαπώ τον γείτονά μου». Κάνοντας μια κοινωνική κριτική της εκπαίδευσης που ξεχνά ότι η ελευθερία και η αλληλοκατανόηση είναι τόσο εύθραυστες, η Λία Λαπίθη μας επισείει την προσοχή ενάντια σε κάθε κατεστημένο λόγο, ενάντια σε κάθε «πολιτικά ορθή» στάση, και θέτει ερωτήματα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία επεμβαίνει ακόμη και στα συναισθήματά μας.