Conversation entre Lia Lapithi et Françoise Parfait à l’occasion de la projection de l’œuvre vidéo de l’artiste à l’École des Beaux-Arts de Paris, le 14 novembre 2008
Françoise Parfait
Je ne suis pas ici aujourd’hui simplement en tant que « spécialiste de la vidéo » parce que j’ai fait un petit travail historique sur ce médium, mais je suis ici aujourd’hui parce que je suis engagée dans un projet artistique qui trouve son origine à Chypre, pays divisé qui négocie en ce moment une résolution de cette division. Je me sens donc très concernée par les productions des artistes chypriotes. C’est le cas de Lia Lapithi et du travail vidéo qu’elle présente aujourd’hui à l’école des Beaux-Arts de Paris.
Les vidéos qui vont être projetées s’inscrivent dans un projet réalisé entre 2003, année où la frontière entre les deux parties a été ouverte et 2008.
Nous savons que tu n’utilises pas exclusivement le médium vidéo dans ton travail, mais que, selon les projets, tes productions vont de la sculpture à la performance, en passant par l’installation, la photographie ou la vidéo. Donc la projection d’aujourd’hui ne rend compte que d’une petite partie de tes productions des dernières années. Elle correspond aussi à une période politique très particulière à Chypre pendant laquelle, après 34 ans de fermeture de la frontière qui avait séparé les chypriotes turcs des chypriotes grecs, les deux communautés ont pu passer « de l’autre côté ». Cette ouverture a bousculé beaucoup de choses, et en particulier elle a permis d’imaginer de nouvelles possibles relations entre les deux communautés.
Peux-tu préciser si tu as envisagé ce travail vidéo comme un ensemble dès le début ou bien est-ce que les projets se sont enchaînés les uns après les autres pour former une série cohérente à la fin ?
Lia Lapithi
Le fait de l’ouverture de la ligne de division, seulement pour de brèves visites, a marqué en effet un tournant. Ce paysage était un « territoire limité » devenu maintenant temporairement accessible. D’un point de vue personnel, cela a ouvert ma « boîte à mémoire » et fait revenir non seulement des souvenirs de lieux, mais aussi de personnes disparues qui avaient été effacées depuis mon enfance. À un niveau plus général, et comme tu le disais plus tôt, cela réalisait l’espoir en un futur meilleur, et à une imagination plus débordante.
Françoise
J’aimerais que tu parles de cet aspect de ton travail qui consiste à produire du document et de l’archive en indexant le paysage.
Lia
Comme tous les Chypriotes grecs, je n’avais pas été autorisée à visiter la partie nord de mon île depuis 1974. Donc je n’avais d’images de ces lieux qu’à travers ma mémoire visuelle, conforme aux livres et médias dont le but était de nous aider et nous inciter à « Do not Forget » (N’oublie pas). Je n’avais pas eu l’occasion de remarquer les changements qui avaient eu lieu depuis lors. Je voulais donc faire l’inventaire de ces changements, archiver, et donner du sens à ce qui était arrivé. J’étais, et je suis toujours, angoissée par le fait que cette possibilité de traverser soit supprimée, et c’est pourquoi j’ai voulu combler ces « lacunes » aussi vite que possible. Ce travail de capture est peut-être une métaphore d’un rattrapage du temps perdu, de l’enfance perdue (en 1974, j’avais 11 ans).
Ce que j’entends par « enfance perdue », qui peut s’appliquer à toute personne de tous ages à Chypre, depuis l’invasion, est que le pays ne souffre pas seulement d’une catastrophe humanitaire, mais aussi économique. Un tiers de la population est devenue réfugiée en perdant tout : environ 75% des capacités de production, 80% des infrastructures touristiques, et 70% de la production agricole. Notre gouvernement de l’époque avait décidé de ne pas suivre la politique palestinienne qui consistait à mettre la « carte de réfugié » au centre des négociations politiques. Il a proposé au contraire aux Chypriotes de reconstruire « à tout prix ». Pas le temps pour pleurer, pas le temps pour faire le deuil. Chacun est devenu un « drogué du travail ».
Une conséquence de cette situation a été que l’art a été mis de côté aussi bien par la société que par le gouvernement. Ce n’est que récemment, et grâce au regain économique, que l’art contemporain a commencé à se développer à petits pas. Encore maintenant la production vidéo et multimédia reste faible.
GREETINGLINE _Con-3C80C7C11 \c \s \l Françoise
On sent dans plusieurs de tes vidéos un effort pour répertorier, documenter le paysage, l’île en général, et son état.
Lia
J’ai essayé de combler les trous laissés depuis, en documentant en photographie et en vidéo des endroits, des rivières, des chaînes de montagne de la partie nord de mon pays. Je documente aussi la continuité du relief entre les deux côtés dans une installation photographique comme 82,5 km qui suit la rivière Pedieos sillonnant, en la croisant, les deux côtés de la ligne de séparation.
J’essaye de donner forme aux sentiments que j’éprouve depuis 2003, de donner sens à mon environnement, à ce qui se développe, à ces idées de « rapprochement », de « aime ton voisin », « les vérités enrobées de sucre » par les politiciens dans des « olives sucrées », « les causes de la guerre », j’essaye avec tout cela de comprendre pourquoi, etc. Pour moi, la seule manière que j’ai de m’exprimer est par le moyen de l’art. Je sens que ce cycle sur Chypre est arrivé à sa fin avec cette dernière vidéo, et je me sens prête à bouger vers de nouveaux projets.
Françoise
Ces vidéos n’ont pas été conçues pour être vues de cette manière en projection de grand format et les unes après les autres. Comment présentes-tu ces vidéos habituellement ?
Lia
Cela dépend du message que je veux transmettre ; en général j’en combine deux ou trois sur différents écrans répartis dans un même espace, en boucle. Je ne les présente jamais toutes ensemble : ce serait trop demander au spectateur (il ne faut pas exagérer) et trop aux vidéos.
Françoise
Je suis frappée par le choix des musiques qui font partie d’une culture mondiale commune de l’époque (les années 70)…
Lia
Excuse moi de t’interrompre, mais j’essaye d’utiliser les sons des endroits où les vidéos ont été réalisées. Cependant dans certaines d’entre elles, j’ai choisi des chansons dont la musique nous rappelle les années 70 (la période des troubles), et dont les mots peuvent avoir un double sens par rapport à ce que je veux exprimer. Je veux transmettre des sensations au travers de simples vidéos « de famille », sans prétention, simples à comprendre au premier abord mais qui peuvent avoir différentes significations si l’on veut approfondir, comme un feuilleté de sens. Je pense que la situation est assez compliquée comme ça, alors je préfère donner une forme simple, un plan, et concentrer l’attention.
Françoise
Il y a dans ton travail une sorte d’obsession documentaire, une attention portée au détail.
Malgré leur simplicité, on voit quand même que les vidéos performatives sont bien préparées, très pensées, comme par exemple pour la série des « recettes ». J’ai l’impression qu’il s’agit plutôt de pages d’un journal de bord, un journal intime sur lesquelles seraient consignées des recettes de cuisine mais si précisément qu’il serait possible de les réaliser. Il y a un côté documentaire dans ces notes ; l’image est simple, lisible, les gestes précis. Ce qui est à l’œuvre ici, c’est le développement d’une gestuelle dans un temps donné. Quand le petit garçon écrit des lignes les unes après les autres, l’action se déroule dans un temps vidéographique dont le spectateur perçoit la durée. La « recette » des olives sucrées n’est pas simplement écrite, elle est aussi effectuée. C’est sans doute pour cela que tu réalises également des performances de ces recettes ; les mêmes gestes sont effectués dans un contexte symbolique. Le résultat de la recette peut aussi être distribué autour de toi (nous avons goûté ces olives sucrées).
Bien sûr il y a quelque chose à goûter mais pour moi il s’agit avant tout d’une parabole, il y a une morale de l’histoire. Les olives sont un emblème : ce travail montre aussi un traumatisme, une blessure. Il met en scène ce traumatisme sous forme d’une histoire, afin de pouvoir réparer, exposer la situation mais du côté de la fable, du récit…
Lia
Oui j’adore les histoires et je me prends souvent à raconter les mêmes histoires, encore et encore, en cherchant peut-être de nouveaux médiums ou de nouvelles formes… peut-être parce que la vie a la constante manie de se répéter elle-même.
Françoise
Quand on est à Chypre, on a le sentiment très fort que l’histoire est en train de se faire très vite, de marquer le paysage. La construction est partout, on sent la préoccupation d’améliorer le tourisme, l’économie ; tout roule vite.
Lia
Oui on a l’impression que tout change mais c’est le cas depuis 45 ans, c’est l’ironie de la situation… la présence militaire de l’ONU à Chypre est la plus longue de son histoire. Je pense que les Chypriotes sont devenus très sarcastiques par rapport à cette sensation de changement quand la situation politique est concernée. Quand aux autres niveaux de changements auxquels tu fais référence, il est vrai que les changements sont à couper le souffle et que nous avons du mal à les digérer.
Françoise
Les changements vont très vite et paradoxalement les archives manquent, certaines détruites pendant la guerre. On sent cette volonté de construire une archive à travers tous tes travaux, comme par exemple l’installation 82,5 km. Inventaire très systématique d’un parcours, réalisé à partir d’une programmation : en suivant le cours de la rivière Pedieos, prendre, « prélever » une photographie du même côté, tous les 2,5 km à l’aide d’un GPS, depuis la source jusqu’à l’embouchure. Tu obtiens une série d’images « mécaniques » qui sont autant de segments d’une distance particulière, celle qui sépare la source de l’embouchure du cours d’eau. Ce n’est pas le motif qui est important (le paysage), ce n’est pas le pittoresque qui est important (les images sont à première vue quelconques et interchangeables), c’est le parcours, la durée, le rythme qui est important dans cette série et dans la manière dont elle est présentée, comme un livre d’image en 3 dimensions. C’est ta position sur une ligne qui détermine la photographie et non la qualité du contenu du motif et donc de l’image. Quelle est cette sorte de document que cette œuvre produit ? Qu’est-ce qu’une image de ce genre nous donne, que nous transmet-elle, que nous communique-t-elle, de quelle manière est-elle un objet de connaissance ? Comment raconter l’histoire de Chypre, qui est aussi la tienne, à travers un arpentage systématique et absolu d’une donnée géologique de la terre elle-même ?
Ce travail de prélèvement photographique me semble s’approcher d’un travail vidéographique ou en tout cas cinématographique car les photographies sont présentées accrochées par leurs tranches pouvant pivoter sur elles-mêmes, sur un mur, en ordre chronologique, donnant l’impression d’un grand livre de photos s’étirant dans l’espace. Il s’agit d’un film exposé, le film de cette rivière qui traverse l’île ; la durée du film correspond à la durée de la programmation du parcours de la rivière. En cela il produit un document objectif, non pas juste mais vrai, sur chypre, ce territoire, ce paysage. Le spectateur accomplit à son tour le parcours de l’installation, et entre dans le temps du film.
Lia
Peut-être qu’ici la nature est contrôlée, indexée, hors de la crainte obsédante qu’un désordre viendrait nous toucher… ou comme une résistance passive aux changements qui touchent l’environnement. J’ai pensé que je pourrais juste ouvrir ce projet vers une « interprétation poétique » de l’indexation… mais là encore ma réponse à ton questionnement ne concerne pas le process dont tu parles…
Question du public sur « Les jeux auxquels NOUS jouions »
Ce jeu était le dernier dont je me souvienne, jouant avec ma mère à Famagusta, un geste répétitif sur le fond d’une image en mouvement de la mer.
Françoise
Là encore il s’agit d’un geste répété, mais ce qui est intéressant, c’est que cette image de la mer qui sert de fond au jeu de mains, est une image qui vient d’un autre voyage, et d’une autre installation, 330 nM. On y retrouve une collection d’images de la surface de la mer, sans dimensions, sans repères qui font la caractéristique d’un paysage mais avec des qualités plastiques d’étendues, de textures, de couleurs. Photographies prises depuis un bateau, selon un programme lié également à la situation GPS du point de vue dans l’espace. Paysage abstrait, quelconque ; voyage imaginaire ?
Il y a autre chose qui m’a intéressé dans ces travaux, c’est leur dimension écologiste. Pourrais-tu nous donner quelques informations sur la vidéo dans laquelle on voit le drapeau turc allumé la nuit grâce à la centrale électrique qui s’est trouvée, après la séparation, dans la partie sud de l’île. C’est une vidéo que l’on ne peut pas forcément comprendre quand on ne connaît pas le contexte.
Lia
C’est un effroi dans le paysage ; cela concerne un drapeau construit sur une longueur d’un kilomètre et demi sur le flanc de la chaîne de montagne Pendadactylos, que nous sentons nous narguer, et comme si cela ne suffisait pas, juste avant que je réalise cette vidéo, l’armée turque a illuminé ce drapeau également la nuit. Pour ajouter l’insulte à cette blessure, nous produisons l’électricité dans le sud non seulement pour subvenir aux besoins du nord dans un souci humanitaire, mais aussi et par conséquence pour les forces d’occupation et c’est le comble, pour illuminer le drapeau. Cette vidéo était le résultat de ma réaction à cette folie. Je considère mon travail en général comme étant « politically correct » ; cependant je dois admettre que celui-ci ne l’est pas. Un moment de faiblesse, alors qu’habituellement j’estime que je me contrôle davantage.
Aussi loin que les questions environnementales sont en jeu, je veux transmettre que les dégâts faits sur l’environnement nous affectent tous ; c’est universel, même si je ne montre qu’une situation locale.
Question du public
Quel est la direction que prends votre travail ?
Lia
Je suis prête à embarquer pour le voyage d’Ulysse, et en savoir plus sur les pays voisins, ce qui nous relie et non ce qui nous sépare. Voir la mer comme quelque chose qui nous met en contact ou ce que nous avons en commun. Assez des conflits
Συζήτηση της Françoise Parfait με τη Λία Λαπίθη, επί τη ευκαιρία της προβολής των βίντεο της καλλιτέχνιδας στην Εθνική Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, στις 14 Νοεμβίου 2008
Françoise Parfait
Δεν είμαι εδώ σήμερα απλά και μόνο ως «ειδική του βίντεο» (έχω κάνει μια μικρή ιστορική έρευνα για το συγεκριμένο «μέσο»), αλλά διότι συμμετέχω σ’ ένα καλλιτεχνικό πρότζεκτ το οποίο ξεκίνησε από την Κύπρο, μια χώρα διαιρεμένη, που την τρέχουσα περίοδο διαπραγματεύεται κάποια λύση γι’ αυτό το πρόβλημα της διαίρεσης. Με ενδιαφέρουν λοιπόν ιδιαίτερα τα έργα των Κυπρίων καλλιτεχνών. Και τέτοια είναι η περίπτωση της Λίας Λαπίθη και του βιντεογραφικού της έργου που παρουσιάζεται σήμερα στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού.
Τα βίντεο που θα προβληθούν εδώ εντάσσονται σ’ ένα πρότζεκτ που πραγματοποιήθηκε από το 2003, όταν άνοιξαν τα σύνορα ανάμεσα στις δυο πλευρές, μέχρι και το 2008.
Ξέρουμε ότι δεν χρησιμοποιείς αποκλειστικά το βίντεο στη δουλειά σου, αλλά, ανάλογα με τα πρότζεκτ, τα έργα σου κινούνται από την γλυπτική στην περφόρμανς, και από τις εγκαταστάσεις στη φωτογραφία ή το βίντεο. Η σημερινή λοιπόν προβολή δεν αντιπροσωπεύει παρά μόνο ένα μικρό μέρος της όλης παραγωγής σου των τελευταίων χρόνων. Ανταποκρίνεται επίσης σε μια πολύ ιδιαίτερη πολιτική περίοδο της Κύπρου, αφού μετά από 34 χρόνια που το κλείσιμο των συνόρων χώριζε τους Ελληνοκύπριους από τους Τουρκοκύπριους, οι δυο κοινότητες μπόρεσαν να περάσουν στην «άλλη πλευρά». Αυτό το άνοιγμα ανατάραξε πολλά πράγματα και κυρίως επέτρεψε στους ανθρώπους να φανταστούν νέες δυνατές σχέσεις ανάμεσα στις δυο κοινότητες.
Μπορείς να μας πεις αν αυτή τη δουλειά βίντεο τη σχεδίασες από την αρχή σαν ένα σύνολο ή αν τα έργα βίντεο συνδέθηκαν στην πορεία το ένα μετά το άλλο διαμορφώνοντας στο τέλος μια σειρά με οργανική ενότητα;
Λία Λαπίθη
Το άνοιγμα της διαχωριστικής γραμμής, μόνο για σύντομες επισκέψεις, σημείωσε πράγματι μια στροφή. Αυτός ο τόπος ήταν μια «απαγορευμένη περιοχή», που τώρα είναι προσωρινά προσβάσιμη. Για μένα αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ανοίξει το «κιβώτιο της μνήμης» και να επαναφέρει όχι μόνο αναμνήσεις χώρων αλλά και προσώπουν που εξαφανίστηκαν και είχαν ξεγραφτεί από τη μνήμη μου από τότε που ήμουν παιδί. Γενικότερα, και όπως το είπες κι εσύ προηγουμένως, δυνάμωσε την ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον και για μια πιο ξέχειλη φαντασία.
Françoise Parfait
Θα ήθελα να μας μιλήσεις γι’ αυτή τη πτυχή του έργου σου που συνίσταται στη δημιουργία ενός «ντοκουμέντου» και μιας αρχειοθέτησης, μιας καταχώρησης κατά κάποιο τρόπο του τοπίου.
Λία Λαπίθη
΄Οπως για όλους τους Ελληνοκύπριους έτσι και για μένα, από το 1974 δεν μου επιτρεπόταν να επισκεφτώ την βόρεια πλευρά του νησιού μου. Δεν είχα λοιπόν εικόνες αυτών των χώρων παρά μόνο μέσω της οπτικής μου μνήμης, η οποία διαμορφώθηκε από τις εικόνες των βιβλίων ή των μαζικών μέσων ενημέρωσης, που στόχος τους ήταν να μας βοηθήσουν και να μας προτρέψουν να μην ξεχάσουμε (δες το σύνθημα «Δεν ξεχνώ»). Δεν είχα επομένως την ευκαιρία να παρατηρήσω τις αλλαγές που είχαν επέλθει από τότε. ΄Ηθελα λοιπόν να κάνω ένα είδος απογραφής αυτών των αλλαγών, να αρχειοθετήσω και να αποδώσω ένα νόημα σ’ ότι είχε συμβεί. Είχα πάντοτε την αγωνία, και την έχω ακόμη, ότι μπορεί μια μέρα να στερηθούμε και πάλι αυτή τη δυνατότητα να περάσουμε από την άλλη πλευρά, και γι’ αυτό θέλησα να αναπληρώσω αυτά τα «κενά» όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Αυτό το έργο της «αποτύπωσης» δεν είναι ίσως παρά μια μεταφορά της επανανάκτησης του χαμένου χρόνου, της χαμένης παιδικότητας (το 1974 ήμουν έντεκα χρονών).
Αυτό που εννοώ ως «χαμένη παιδικότητα» και μπορεί να αναφέρεται σε κάθε άτομο κάθε ηλικίας στην Κύπρο από τον καιρό της εισβολής, είναι ότι το νησί δεν υποφέρει μόνο από την απώλεια ανθρώπων αλλά και από μια οικονομική καταστροφή. Το ένα τρίτο του πληθυσμού έγιναν πρόσφυγες χάνοντας τα πάντα: περίπου 75% των δυνατοτήτων παραγωγής, 80% των τουριστικών υποδομών και 70% της αγροτικής παραγωγής. Η τότε κυβέρνησή μας αποφάσισε να μην ακολουθήσει την πολιτική των Παλαιστινίων, δηλαδή να βάλει «το προσφυγικό χαρτί» στο κέντρο των πολιτικών διαπραγματεύσεων. Πρότεινε αντίθετα στους Κύπριους να οικοδομήσουν τα πάντα εκνέου «με κάθε τίμημα». Ούτε χάσιμο χρόνου στο κλάμα, ούτε χρόνος για πένθος. Ο καθένας μας έγινε «τοξικομανής της δουλειάς».
Συνέπεια αυτής της κατάστασης ήταν να παραγκωνιστεί η τέχνη τόσο από την κοινωνία όσο και από την κυβέρνηση. Μόνο πρόσφατα, και χάρη στην οικονομική ανάκαμψη, η σύγχρονη τέχνη άρχισε να αναπτύσσεται με μικρά βήματα. Ακόμη και σήμερα, η παραγωγή βίντεο και πολυμέσων παραμένει αρκετά αδύναμη.
Françoise Parfait
Αισθανόμαστε σε αρκετά από τα βίντεό σου σαν να προσπαθείς να φτιάξεις κάποιο ευρετήριο, να μαζέψεις ντοκουμέντα για το τοπίο και γενικά για το νησί και την κατάστασή του.
Λία Λαπίθη
Προσπάθησα να αναπληρώσω τα κενά που έμειναν από τότε, δημιουργώντας ντοκουμέντα σε φωτογραφία και βίντεο για τις τοποθεσίες, τα ποτάμια, τις οροσειρές της βόρειας μεριάς της χώρας μου. Κάνω επίσης αυτό το ντοκουμέντο δείχνοντας τη συνέχεια ενός τοπίου ανάμεσα στις δύο πλευρές σε μια εγκατάσταση φωτογραφιών όπως είναι η 82, Km που ακολουθεί τον ποταμό Πεδιαίο, ο οποίος διασχίζει τις δυο πλευρές της διαχωριστικής γραμμής διασταυρώνοντάς τες.
Προσπαθώ να δώσω μορφή στα συναισθήματα που νιώθω από το 2003, να δώσω νόημα στο περιβάλλον μου, σ’ αυτό που ανταπτύσσεται, στις ιδέες της «επαναπροσέγγισης», του συνθήματος «αγάπα τον γείτονά σου», «στις αλήθειες τις περιτυλιγμένες με ζάχαρη» από τους πολιτικούς στο βίντεο με τις «γλυκές ελιές», «στις αιτίες του πολέμου», προσπαθώ με όλα αυτά να καταλάβω γιατί, κ.λπ. Για μένα, ο μόνος τρόπος που έχω για να εκφραστώ είναι μέσω της τέχνης.
Πάντως, αισθάνομαι ότι αυτός ο κύκλος γύρω από την Κύπρο έχει φτάσει στο τέλος του και νιώθω έτοιμη να μετακινηθώ προς καινούργια πρότζεκτ.
Françoise Parfait:
Αυτά τα βίντεο δεν έχουν γίνει για να παρουσιάζονται μ’ αυτό τον τρόπο, με προβολή μεγάλων διαστάσεων και το ένα συνεχόμενο μετά το άλλο. Πώς τα προβάλλεις συνήθως ;
Λία
Εξαρτάται από το μήνυμα που θέλω να μεταδώσω. Σε γενικές γραμμές συνδυάζω δύο ή τρία μαζί και τα προβάλλω σε επανάληψη σε διαφορετικές οθόνες διασκορπισμένες στον ίδιο χώρο. Δεν τα παρουσιάζω ποτέ όλα μαζί: θα ήταν πολύ για τον θεατή (δεν πρέπει να υπερβάλλουμε) και πολύ επίσης για τα βίντεο.
Françoise Parfait
Μου κάνει εντύπωση η επιλογή της μουσικής που είναι μέρος μιας παγκόσμιας κοινής κουλτούρας της εποχής (της δεκαετίας του ’70).
Λία
Συγγνώμη που σε διακόπτω: ναι, προσπαθώ να χρησιμοποιήσω ήχους που προέρχονται από τους χώρους όπου γυρίστηκαν τα βίντεο. Παρ’ όλ’ αυτά, σε μερικά από τα βίντεο, επέλεξα τραγούδια των οποίων η μουσική μάς θυμίζει τη δεκαετία του ’70 (την περίοδο των αναταραχών), και που οι λέξεις τους μπορούν να έχουν διπλή σημασία σε σχέση με ό,τι θέλω να εκφράσω. Επιθυμώ να μεταδώσω αισθήσεις μέσω απλών «οικογενειακών» βίντεο, χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις, εύκολα στην κατανόησή τους εκ πρώτης όψεως, αλλά που μπορούν να έχουν διαφορετικές σημασίες αν θέλουμε να εμβαθύνουμε, όπως συμβαίνει μ’ ένα πολυσημικό κείμενο. Πιστεύω ότι η κατάσταση είναι ήδη αρκετά πολύπλοκη έτσι όπως είναι, προτιμώ λοιπόν να δώσω μια μορφή απλή, ένα πλάνο, και να τραβήξω σ’ αυτό την προσοχή.
Françoise Parfait
Υπάρχει στη δουλειά σου ένα είδος επιμονής για το «ντοκουμέντο», μια ιδιαίτερη προσοχή στη λεπτομέρεια. Παρ’ όλη την απλότητά τους, βλέπουμε ότι τα βίντεο-περφόρμανς έχουν πίσω τους πολύ καλή προετοιμασία, πολλή σκέψη, όπως είναι για παράδειγμα τα βίντεο με τις «συνταγές». ΄Εχω την εντύπωση ότι πρόκειται κυρίως για σελίδες ημερολογίου, μιας αυτοβιογραφίας στην οποία έχουν παραδοθεί ως παρακαταθήκη μαγειρικές συνταγές και με τόση ακρίβεια που θα μπορούσε κανείς να τις εκτελέσει. Υπάρχει κάτι το «ντοκυμαντερίστικο» σ’ αυτές τις σημειώσεις. Η εικόνα είναι απλή, αναγνώσιμη, οι κινήσεις ακριβείς. Αυτό που λειτουργεί εδώ είναι ένα σύνολο χειρονομιών σ’ ένα δεδομένο χρόνο. ΄Οταν το μικρό αγόρι χαράσσει γραμμές τη μια πίσω από την άλλη, η δράση αναπτύσσεται σ’ ένα βιντεογραφικό χρόνο, του οποίου ο θεατής αντιλαμβάνεται τη διάρκεια. Η «συνταγή» των ελιών του κουταλιού δεν είναι απλώς γραμμένη, αλλά γίνεται και πράξη. Χωρίς αμφιβολία, γι’ αυτό το λόγο πραγματοποιείς και περφόρμανς με αυτές τις συνταγές. Οι ίδιες κινήσεις πραγματοποιούνται σε συμβολικές συνθήκες. Το αποτέλεσμα της συνταγής μπορείς επίσης να το μοιράσεις στους γύρω σου (τις δοκιμάσαμε αυτές τις γλυκιές ελιές).
Και βέβαια υπάρχει κάτι που μπορεί να δοκιμάσει κανείς, αλλά για μένα, πρόκειται κυρίως για μια παραβολή, υπάρχει ένα δίδαγμα αυτής της ιστορίας. Οι ελιές είναι ένα έμβλημα: αυτή η δουλειά δείχνει έναν τραυματισμό, μια πληγή. Σκηνοθετεί αυτόν τον τραυματισμό υπό μορφή μιας ιστορίας, έτσι ώστε να διορθώσει, να εκθέσει την κατάσταση αλλά από την πλευρά του μύθου, της αφήγησης.
Λία
Ναι, λατρεύω τις ιστορίες και συλλαμβάνω συχνά τον εαυτό μου να διηγείται τις ίδιες ιστορίες, πάλι και πάλι, αναζητώντας ίσως καινούργια μέσα ή νέες φόρμες… ίσως διότι και η ζωή έχει την συνεχή μανία να επαναλαμβάνεται…
Françoise Parfait
΄Οταν βρισκόμαστε στην Κύπρο, έχουμε μια δυνατή αίσθηση ότι η ιστορία επιταχύνεται, ότι σημαδεύει το τοπίο. Η οικοδόμηση είναι παντού, αισθανόμαστε τη μέριμνα να βελτιωθούν ο τουρισμός, η οικονομία. ΄Ολα ρέουν με γρήγορους ρυθμούς.
Λία Λαπίθη
΄Εχουμε την εντύπωση ότι όλα αλλάζουν αλλά είναι ή ίδια κατάσταση εδώ και 45 χρόνια, είναι η ειρωνεία της κατάστασης… η στρατιωτική παρουσία του ΟΗΕ στην Κύπρο είναι η πιο μεγάλης διάρκειας σε όλη την ιστορία του. Νομίζω ότι οι Κύπριοι έχουν γίνει αρκετά σαρκαστικοί απέναντι σ’ αυτή την αίσθηση της αλλαγής όταν πρόκειται για την πολιτική κατάσταση. ΄Οσον αφορά τα άλλα επίπεδα αλλαγής στα οποία αναφέρθηκες, είναι αλήθεια ότι οι αλλαγές κόβουν την ανάσα και δυσκολευόμαστε να τις χωνέψουμε.
Françoise Parfait
Οι αλλαγές γίνονται πολύ γρήγορα και κατά παράδοξο τρόπο λείπουν τα αρχεία, αρκετά από τα οποία καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Αισθάνεται κανείς την επιθυμία να δημιουργήσει ένα αρχείο με όλα αυτά τα έργα σου, όπως είναι για παράδειγμα η εγκατάσταση 82, Km. Πολύ συστηματική καταγραφή μιας πορείας, που πραγματοποιήθηκε σύμφωνα μ’ ένα καθορισμένο πρόγραμμα: ακολουθώντας τη ροή του ποταμού Πεδιαίου, «παίρνεις δείγματα», βγάζεις μια φωτογραφία, πάντοτε από την ίδια όχθη, κάθε 2,5 χιλιόμετρα, χρησιμοποιώντας ένα GPS, από την πηγή και μέχρι την εκβολή του ποταμού. Το αποτέλεσμα είναι μια σειρά από «μηχανικές» εικόνες που είναι τα ανάλογα τμήματα μιας συγκεκριμένης απόστασης, αυτής που χωρίζει την πηγή από την εκβολή της ροής του νερού. Δεν είναι το μοτίβο που είναι σημαντικό (το τοπίο), δεν είναι η γραφικότητα που είναι σημαντική (οι εικόνες είναι εκ πρώτης όψεως συνηθισμένες και εναλλάξιμες), είναι η πορεία, η διάρκεια, ο ρυθμός που είναι σημαντικά σ’ αυτή τη σειρά και ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται, σαν ένα βιβλίο τρισδιάστατων εικόνων. Είναι η στάση σου πάνω σε μια γραμμή που καθορίζει την φωτογραφία και όχι η ποιότητα του περιεχόμενου μοτίβου, της εικόνας δηλαδή. Ποιο είναι αυτό το είδος ντοκουμέντου που παράγει αυτό το έργο; Τι μας δίνει μια εικόνα ενός τέτοιου είδους, τι μας μεταδίδει, ποιο είδος επικοινωνίας μάς προσφέρει, με ποιο τρόπο γίνεται αντικείμενο γνώσης; Πώς να διηγηθείς την ιστορία της Κύπρου, που είναι επίσης η δική σου ιστορία, μέσω ενός βαδίσματος που καταμετρά συστηματικά και απόλυτα τα γεωλογικά δεδομένα της ίδιας της γης; Αυτό το έργο της φωτογραφικής «απόσπασης» μου φαίνεται ότι πλησιάζει τη βιντεογραφική δουλειά, ή τουλάχιστον την κινηματογραφική, αφού οι φωτογραφίες παρουσιάζονται κρεμασμένες στον τοίχο από τη μια τους άκρη έτσι ώστε να μπορούν να στρέφονται γύρω-γύρω, πάνω σ’ έναν τοίχο, σε χρονολογική σειρά, δίνοντας την εντύπωση ενός μεγάλου βιβλίου φωτογραφιών που επιμηκύνεται μέσα στο χώρο. Είναι στην ουσία μια ταινία που εκτίθεται, η ταινία αυτού του ποταμού που διασχίζει το νησί. Με αυτό τον τρόπο δημιουργεί ένα αντικειμενικό ντοκουμέντο, όχι ορθό αλλά αληθινό, για την Κύπρο, γι’ αυτή την περιοχή, γι’ αυτό το τοπίο. Ο θεατής συμπληρώνει με τη σειρά του την πορεία της εγκατάστασης και εισέρχεται στον χρόνο της ταινίας.
Λία Λαπίθη
Ίσως εδώ η φύση να είναι υπό έλεγχο, να ταξινομείται, έτσι ώστε να ξεφεύγει από τον επίμονο φόβο ότι μια αναταραχή θα μπορούσε να μας αγγίξει… ίσως είναι και μια παθητική αντίσταση απέναντι στις αλλαγές που αφορούν το περιβάλλον. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσα απλά να ανοίξω αυτό το πρότζεκτ προς μια «ποιητική ερμηνεία» της καταχώρησης… αλλά και πάλι η απάντηση στο ερώτημά σου δεν αφορά τη διαδικασία για την οποία μιλούσες.
Ερώτηση του κοινού σχετικά με το βίντεο «Τα παιχνίδια που παίζαμε»
Λία
Αυτό το παιχνίδι είναι το τελευταίο που θυμάμαι, όταν το έπαιζα με τη μητέρα μου στην Αμμόχωστο, μια επαναλαμβανόμενη κίνηση των χεριών με φόντο μια εικόνα εν κινήσει της θάλασσας.
Françoise Parfait
Κι εδώ πάλι πρόκειται για μια επαναλαμβανόμενη κίνηση, όμως το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η εικόνα της θάλασσας που χρησιμεύει ως φόντο του παιχνιδιού με τα χέρια, είναι μια εικόνα που προέρχεται από ένα άλλο ταξίδι, από μιαν άλλη εγκατάσταση, 330nM. Βρίσκουμε σ’ αυτήν μια συλλογή εικόνων της επιφάνειας της θάλασσας, χωρίς διαστάσεις, χωρίς σημεία αναφοράς που χαρακτηρίζουν ένα τοπίο, αλλά με τις πλαστικές ιδιότητες της επιφάνειας, της υφής, του χρώματος. Έχεις τραβήξει αυτές τις φωτογραφίες πάνω σ’ ένα πλοίο, σύμφωνα μ’ ένα πρόγραμμα που καθορίζεται επίσης από τη γεωγραφική θέση μέσω GPS. Πρόκειται για ένα αφηρημένο κοινό τοπίο; Για ένα φανταστικό ταξίδι;
Είναι και κάτι άλλο που μ’ ενδιαφέρει σ’ αυτά τα έργα: είναι η οικολογική τους διάσταση. Θα μπορούσες να μας δώσεις μερικές πληροφορίες για το βίντεο όπου βλέπουμε την «τούρκικη σημαία» να φωτίζεται τη νύχτα χάρη σ’ έναν σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που βρέθηκε μετά την διαίρεση, στο νότιο τμήμα του νησιού; Είναι ένα βίντεο που δεν είναι σίγουρο ότι μπορούμε να καταλάβουμε αν δεν γνωρίζουμε την κατάσταση.
Λία
Μια φρίκη μέσα στο τοπίο! Πρόκειται για μια σημαία που χτίστηκε κυριολεκτικά σε έκταση ενάμισι χιλιόμετρου στην πλαγιά της οροσειράς του Πενταδάκτυλου, και έχουμε την αίσθηση της περιφρόνησης, και σαν να μην έφθανε μόνο αυτό, λίγο πριν κάνω αυτό το βίντεο, ο τουρκικός στρατός φωταγώγησε αυτή τη σημαία κατά τη διάρκεια της νύχτας. Προσθέτοντας την ύβρη σ’ αυτή την πληγή, παράγουμε τον ηλεκτρισμό στο Νότο όχι μόνο για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες του Βορρά στο πλαίσιο μιας ανθρωπιστικής μέριμνας, αλλά επί πλέον, και κατά συνέπεια, για τις κατοχικές δυνάμεις ώστε - και αυτό είναι το αποκορύφωμα - να φωτίζουν τη σημαία! Το συγκεκριμένο βίντεο ήταν το αποτέλεσμα της αντίδρασής μου σ’ αυτή την τρέλα. Θεωρώ γενικότερα το έργο μου ως «πολιτικά ορθό». Εντούτοις, πρέπει να ομολογήσω ότι το συγκεκριμένο έργο δεν είναι. ΄Ισως πρόκειται για μια στιγμή αδυναμίας, ενώ συνήθως, θεωρώ ότι ελέγχω τον εαυτό μου περισσότερο.
Όσον αφορά τα περιβαλλοντικά ζητήματα, θέλω να μεταδώσω το μήνυμα ότι οι καταστροφές που γίνονται στο περιβάλλον μάς αφορούν όλους. Πρόκειται για παγκόσμιο πρόβλημα, ακόμη κι αν δείχνω μια τοπική κατάσταση.
Ερώτηση του κοινού
Ποια είναι η κατεύθυνση που παίρνει τώρα η δουλειά σας;
Λία
Είμαι έτοιμη να μπαρκάρω για το ταξίδι του Οδυσσέα και να μάθω περισσότερα για τις γειτονικές χώρες, αυτό που μας ενώνει και όχι αυτό που μας χωρίζει. Να βλέπουμε τη θάλασσα σαν κάτι που μας φέρνει σε επαφή ή σαν κάτι που κατέχουμε από κοινού. Φτάνουν πια οι συγκρούσεις.
Conversation between Lia Lapithi and Françoise Parfait at the projection of the artist’s video work at the École des Beaux-Arts de Paris, on 14th November 2008
Françoise Parfait
I am not merely here as a « video specialist » just because I have written a short historical research on this medium, I am here today because I have committed myself to this artistic project that started in Cyprus, which is a divided country and at present the country is currently negotiating a solution to this problem. I, therefore, feel very concerned by the productions of the Cypriot artists. It is in this framework that Lia Lapithi is presented here with her video work, today at the Ecole des Beaux-Arts de Paris.
The videos you are viewing here are part of a project done between 2003 - the year the border opened - and 2008.
We know that you do not exclusively use the video medium in your work, but that according to projects, your productions range from sculpture to performance, and installation, photography or video. Today’s projection accounts for only a small part of your productions these last years. It also has to do with a very particular political period in Cyprus when after 34 years the border closed, disconnecting the Turkish Cypriots from the Greek Cypriots. Today, the two communities can pass the border and go “on the other side”. This opening has stirred up many feelings and has allowed people to imagine new possible relations between the two communities.
- Could you tell me more precisely if you have envisaged this video work as an entity from the very beginning or is it that the projects one after the other came to form a coherent succession of elements in the end?
Lia Lapithi
The opening of the partition line even for brief visits was indeed a turning point. The “restricted territory” landscape had become once again provisionally accessible. According to a personal point of view this led to opening my “memory box” and brought back not only memories of places but also people long gone, that had been erased from my memory. Generally speaking, as you said earlier, this could be the point of departure for a better future on one hand and to an overflowing imagination on the other.
Françoise
I would like you to tell us about this aspect of your work which consists in producing the document and the archive while indexing the landscape.
Lia
Just like all Greek Cypriots I was not authorised to visit the Northern part of Cyprus since 1974. The only pictures I had of these places came from having visualised pictures from books and the medias which urged us: “ Do not Forget”, I had never had the opportunity to witness the changes which had occurred in the meantime. I just wanted to proceed to the inventory, of these changes and archive them and try to find a logical explanation to what happened there. I have been worried and still am about the border being closed again, it is a possibility. That is why I started filling in these voids as fast as I could. This work of capturing is maybe a kind of metaphor for recapturing time lost, my childhood lost as in 1974, I was only 11 years old.
What I mean by « childhood lost », and this could also be applied to people of all ages in Cyprus at the time of the invasion, is that the country did not suffer a humanitarian blow only it went through an economic catastrophe as well. As a third of the population became displaced leaving everything behind: about 75% of its production capacity was gone, 80% of the tourist infrastructure and 70% of the agricultural production were lost.
At the time our government had decided not to follow the Palestinian policy using the refugee status as the basis for their political negotiations. On the contrary it had urged the Cypriots to rebuild “at any cost”. No time to weep, no time to mourn. Everybody turned into a workaholic.
One of the consequences of this situation as that art was discarded by the people and by the government alike. It is only recently that, thanks to the economic growth, contemporary art started to develop, be it in timid steps. Even today, multi media and video productions are rare.
CONTACT _Con-3C80C7C11 \c \s \l Françoise
When viewing several of your videos one can feel there is a deliberate will in listing an inventory, documenting the landscape, the island, generally speaking.
Lia
I have tried to fill the gaps left since, by documenting places, rivers, mountain ranges of the Northern part of my country. I also documented the continuity of the terrain between the two sides, in a photographic installation like in 82,5 km following the Pedieos river running and crossing the two sides of the demarcation.
I am trying to define the feelings I have had since 2003, I am trying to explain what I am surrounded by, what is developing, these ideas of rapprochement, what is in « love your neighbour », what is hidden behind the sweetened truths, delivered by the politicians in the “sugared olives” and “ reasons for war”, with all this in mind I am trying to sort out things and understand. I can only express myself through art. I believe that this cycle on Cyprus comes to an end with this last video as I feel ready to move on to new projects.
Françoise
These videos have not been conceived to be viewed in this manner, a projection in large format, one after the other. How are these videos presented, usually ?
Lia
This depends on the message I am trying to convey ; I generally combine two or three on various screens displayed in one same space as in a loop. I never present them all together: it would be unfair to the spectator (let’s not exaggerate) and unfair to the videos.
Françoise
What strikes me is the choice of your music that pertain to a global culture, like the one of that period, the 70s…
Lia
Sorry, I’m interrupting you because I am trying to use the sounds of the places where the videos have been taken. However I did for some of them chosen, music that would be reminiscent of the 70s which was the period of the troubles, and whose words could have more than one meaning in relation to what I am trying to express. I want to convey feelings through simple « family videos », unpretentious videos, simple to read at first glance but which may carry various meanings if one wants to go deeper, looking for meanings lying in different strata. I believe that the situation is complicated enough, so it is better to simplify the form or the plan so as to have all the attention focussing on one spot.
Françoise
There lies a kind of documentary obsession, with the importance given to detail.
Beyond their simplicity, one may acknowledge the work it took to have them done, their conception as for example in the “recipes” in these performing videos. I have the impression it is more like the pages of a log book, just like a personal diary where recipes would be written down but these are given with such a precision that one may follow them in order to produce “sugared olives” for instance. The documentary aspect is found in the notes; the picture is simple, readable, the precision lies in the enacting sequences. What is important, is the sequencing of gestures, recorded at a given time. When the little boy is writing his lines one after the other, the action is taking place in a video graphic time, whose duration is well perceived by the spectator. The “sugared olives » recipe is not only written down, it is enacted. This is probably why you are performing the recipes, as the same gestures are performed in a symbolic context. The result obtained from the recipe can also be distributed around (we have tasted these sugared olives).
Naturally, there was something to be tasted, but as I see it , it is mainly a parable, there is a lesson in history. The olives are the emblem : this work is also revealing a trauma. Its trauma is staged as a story, as a way of repairing, presenting the situation as a fable, as a tale…
Lia
Yes, I love telling tales, and I often realise that I am repeating the same tales, again, and again, looking maybe for a new medium or new shapes…also maybe because life has a funny way of repeating itself.
Françoise
When in Cyprus, one feels very strongly that history is unfolding very quickly, leaving its marks on the landscape. There are building sites everywhere, one feels the need to improve everything: tourism, the economy; everything is changing fast..
Lia
Yes, there is the impression that everything is changing fast, but it has been so for 45 years, this is the irony of the story told and recalled by the fact that the military presence of the U.N. in Cyprus is the longest in its history. I believe that Cypriots become sarcastic in regards to this feeling of change when it comes to the political situation. As for the other levels of change you mentioned, the changes are breathtaking and the people here find them hard to cope with.
Françoise
Changes occur so fast and yet the archives are missing, some of them destroyed during the war. This will of wanting to archive is very much felt in all your work, especially as in installation as the 82,5 km. one. It is a very systematic inventory of a river course, executed and programmed: following the course of the river Pedieos, a photograph taken from the same side every 2,5km accurately calculated by the means of a GPS, from its source to its mouth. A series of « mechanical », so to speak, images have emerged, images that are segments of a particular distance, the one that separates the source from the mouth of the waterway. It is not the motive which is important (the landscape), it is not how picturesque the image is(at first glance they seem common and interchangeable), it is the route, the duration, the rhythm that are important in this series and the way it is presented, just like a book with 3-D pictures. It is your position on a line which determines the photography and not the quality of the content of the motif and the location where the picture was taken. What is the outcome of this kind of work? What does this kind of work give to us? What message does it convey? As an object, how does it relate to knowledge? How should the History of Cyprus, which is yours as well, be told, through a systematic and absolute survey, taking geological data of the earth itself, as a foundation?
This work of photographic sampling seems to me nearing a video work or at least, a cinematographic one as the photographs are exhibited, hanging from their edge, revolving, on a wall, in a chronological order, giving the impression of a large book being stretched out in space. It is like a film which is being exhibited, it is the film of this river which crosses the island; the duration of the film is related to the duration of the programmed photography of the course of the river. As such, it produced an objective document, not correct but true on Cyprus, the territory, the landscape. In his turn, the spectator goes over the distance of the installation and enters into the time of the film.
Lia
Maybe it is that nature, here, is controlled, indexed, not anymore with the obsessive fear that another upheaval might take place … or maybe it could be seen as a passive resistance to changes that affect the environment. I thought that I could just introduce this project as a « poetic interpretation » to this indexing… but even so, my answer to your question does not concern the process you are talking about…
The audience here ask a question on « the games we used to play ».
This game was the last I can remember, playing with my mother in Famagusta; a repeated movement with, in the background, the sea in movement.
Françoise
Here again, we have a repeated movement but what is interesting, is that this image of the sea as a background to the game, is an image which derives from another trip and another installation, 330 nM. There we find a collection of pictures of the surface of the sea, with no dimensions, no landmarks which have the characteristics of a seascape but with aesthetic qualities of stretches of wastes, textures and colours. Photographs taken from a boat according to a programme also linked to a GPS positioning in reference to space. Is it an abstract seascape, is it referring to any seascape? Is it referring to an imaginary trip?
There is something else which interested me in these works: it is their environmental dimension. Could you give us some information on the video in which the representation of a Turkish flag is lit at night thanks to the electricity power plant which after the separation lies in the southern part of Cyprus? This is a video which cannot be readily understood if one is not familiar with the actual context.
Lia
This is a scare in the landscape: the representation of a flag displayed along one kilometre and a half on the slope of the mountain range of Pendadactylos, a picture which seems quite provocative to us, and as this were not enough just before I made this video, the Turkish armed forces started to lit the representation of their flag at night as well. To add an insult to the wound, we produce electricity in the south, not only to provide electricity to the north as humanitarian aid but also for the occupation forces and what is more to light the “flag”. This video was made as a result of my reaction at this craze. I generally consider my work being “politically correct”: however, I have to admit that here I am not. Take it as a moment of weakness, since I am generally much more in control, I believe.
As far as the environmental issues are concerned, I want to convey the message that the harm done to the environment affects us all; it is universal, even though I am only referring here to a local situation.
The audience ask about the direction Lia Lapithi’s work is taking.
Lia
I am ready to embark on a Ulysses’ journey as I feel I need to know more about neighbouring countries, looking for what links us rather than what separates us, seeing the sea as something which connects us or like something we have in common.
Enough with conflicts!